Ryszard Małkowski

Początki władzy polskiej i polskiego osadnictwa w Lądku-Zdroju po II wojnie światowej [część 3]

Akcja wysiedleńcza przeprowadzona w kwietniu 1946 r. w poważnym stopniu wpłynęła na poprawę sytuacji w mieście. Opuszczone gospodarstwa i mieszkania czekały na nowych osadników. Pozostali Niemcy w części zatrudnieni byli w różnych instytucjach, a reszta oczekiwała na następny etap repatriacji [1]. Po częściowym wysiedleniu ludności niemieckiej proces osadnictwa znowu się nasilił, stając się nieodłącznym problemem miasta na najbliższe lata. Ilość osadników stale wzrastała. Już w kwietniu 1946 r. liczba polskich osadników wynosiła 1035 osób, co stanowiło 481 rodzin, z tego repatrianci liczyli 531 osób, a przesiedleńcy 504 osoby. W kwietniu przybyło 71 przesiedleńców i 34 repatriantów. Po przeprowadzeniu pierwszego etapu wysiedlenia Niemców ludność polska stanowiła około 36°/o ludności miasta [2]. Polacy od pierwszej chwili angażowali się do pracy społecznej i udziału we władzach. Wraz z napływem ludności polskiej zwalniano z różnych stanowisk pracujących dotychczas Niemców [3].

Ludność polska napływała systematycznie i nie było okresów o szczególnie wzmożonej akcji osiedleńczej [4]. Osadnictwo w Lądku do jesieni 1946 r., tj. do rozpoczęcia drugiego okresu wysiedlania ludności niemieckiej, przedstawia tab. 3. Jak wynika z tej tabeli, w okresie tych 5 miesięcy widoczna była przewaga tu repatriantów. Stanowili oni 65,5% przybyłej ludności polskiej, która we wrześniu 1946 r. liczyła 2148 osób.

Z problemem ludnościowym w omawianym okresie wiąże się ściśle kwestia autochtonów, ich stosunku do władz polskich i odwrotnie. Brak jest dokładnych danych co do liczby Polaków miejscowego pochodzenia mieszkających w Lądku po wyzwoleniu. Wiadomo tylko, że było ich około 300. Na liczbę tę składają się osoby urodzone w Lądku, jak również osoby przybyłe tu w okresie międzywojennym z Górnego Śląska i innych stron [5]. Ludność: autochtoniczna w początkowym okresie wiele pomogła władzom miejskim w zabezpieczeniu ukrytego przez Niemców mienia, brała czynny udział w organizowaniu władz polskich. Wielu Polaków miejscowego pochodzenia zajmowało różne stanowiska w Zarządzie Miejskim i innych instytucjach na terenie miasta. Mimo to zdarzały się niestety wypadki omyłkowego wysiedlania autochtonów jako Niemców [6]. Ponadto niekiedy ludność polska miejscowego pochodzenia musiała wyjeżdżać ze względów rodzinnych. Chodzi tutaj o rodziny mieszane. Np. wspomniany uprzednio Polak Kobióra, który zabezpieczył dla państwa wielkiej wartości majątek, wyjechał z żoną do Niemiec. „Po tragicznych perypetiach odzyskanych dla Polski ziem, dla niej przepadł, wyjechał. Na dworcu płakał jak dziecko” [7].

 Tab. 3. Przebieg zasiedlania Lądka od 1 V-30 IX 1946 r. [8]

2 IX 1946 r. rozpoczął się drugi etap wysiedlania ludności niemieckiej. W dniach 2-5 IX 1946 r. wysiedlono 1000 Niemców – mieszkańców Lądka; w pierwszych dwóch dniach po 300 osób, a w następnych po 200. W dniach 9-14 IX 1946 r. wysłano dodatkowo 400 mieszkańców narodowości niemieckiej. W dniach 9-14 września wysiedlono przez lądecki punkt etapowy łącznie 7233 osoby z miasta i terenu przyległego do Lądka [9].

Nasilenie procesu wysiedlania ludności niemieckiej zależało od możliwości transportu kolejowego, który w poważnym stopniu był zniszczony, a użycie jego w zagospodarowaniu Ziem Odzyskanych nie pozwalało na przeprowadzenie akcji wysiedleńczej w jednym czasie. Tak więc pod koniec września skierowano znowu do Lądka kilka transportów kolejowych i w dniach 24-28 tego miesiąca wysiedlono kilka tysięcy Niemców pochodzących z rejonu lądeckiego. Sumarycznie przedstawia to tab. 4.

 Tab. 4. Przebieg wysiedlania Niemców przez punkt etapowy
w Lądku w końcu września 1946 r. [10]

Data	Mężczyźni	Kobiety	Dzieci	Razem
24 IX	356	887	519	1762
25 IX	415	885	449	1749
26 IX	454	929	396	1779
28 IX	420	834	380	1634
Razem	1645	3535	1744	6924

W okresie październik-grudzień 1946 r. nie było żadnych transportów kolejowych. Potem zlikwidowano w ogóle punkt etapowy w mieście. W wyniku planowo przeprowadzonej akcji wysiedlono w 1946 r. z Lądka ponad 80% Niemców. W późniejszym okresie wyjeżdżających Niemców wysiedlano przez punkt etapowy w Bystrzycy Kłodzkiej.

Pod koniec 1946 r. zakończył się główny etap procesu wysiedlania ludności niemieckiej. Tym samym proces osadnictwa mógł się w dalszym ciągu rozwijać i do końca 1947 r. statystycznie przedstawiał się jak w tab. 5.

Jak wynika z tab. 5, w dalszym ciągu widoczna była przewaga repatriantów nad ludnością przybyłą tu z tzw. Polski centralnej. Pod koniec 1947 r. repatrianci stanowili 50% ogólnej liczby mieszkańców, przesiedleńcy 30% oraz Niemcy 14%. Jak widać, Niemcy tworzyli już niewielki procent ludności miasta. Według danych z 30 IV 1948 r. było ich w Lądku około 350. Ludność polska stanowiła więc zdecydowaną większość. Liczba mieszkańców wzrastała z dnia na dzień. Tylko w okresie 1949 r. wzrosła o 38%. Tab. 6 obrazuje wzrost liczby ludności miasta w okresie od grudnia 1948 r. do stycznia 1950 r.

Na dzień 1 I 1950 r. ludność Lądka liczyła 4421 osób, co stanowiło 94% stanu z 1939 r. Lata 1945-1949 były okresem zmiany struktury narodowościowej miasta, okresem osiedlania się tu elementu polskiego, który stał się, poza nielicznymi wyjątkami, jedyną grupą narodowościową.

 Tab. 5. Przebieg zasiedlania Lądka od 1 X 1946 do 31 XII 1947 r. [11]

Tab. 6. Wzrost liczby ludności Lądka od 1 XII 1948 do 1 I 1950 r. [12]

Data	Ludność ogółem	W tym ludność rolnicza
1 I 1949	3249	428
1 II 1949	3350	428
1 III 1949	3429	448
1 IV 1949	3481	442
1 V 1949	3570	452
1 VI 1949	3570	452
1 VII 1949	3576	452
1 IX 1949	4111	452
1 X 1949	4272	445
1 XI 1949	4353	441
1 XII 1949	4403	442
1 I 1950	4421	441

Koniec części 3

Źródło materiału: www.sobotka.uni.wroc.pl
Źródło zdjęcia: www.wikipedia.pl

[1] Wywiad jak w przyp. 5.

[2] AP Wrocław, PUR, sygn. nr 182, Sprawozdanie statystyczne Oddziału Powiatowego PUR w Bystrzycy za lata 1946–1947, Sprawozdanie statystyczne za miesiąc kwiecień 1946 r.

[3] Wywiad jak w przyp. 5.

[4] Wywiad przeprowadzony z b. przewodniczącym Komisji Osiedleńczej w Lądku ob. Janem Kościukiem zamieszkałym w Lądku-Zdroju, ul. Nabrzeżna 1.

[5] AP Wrocław, UWW, sygn. IX/10, Sprawozdania statystyczne pow. Bystrzyca za 1945 r. Pismo Referatu Osiedleńczego do Inspektora Okręgowego w Legnicy z 28 V 1945 r.; PAP Kłodzko, sygn. nr 25 i 27, Sprawozdania USC, rozporządzenia, korespondencja.

[6] Wywiady jak w przyp. 5 i 1.

[7] Dolny Sląsk, s. 190.

[8] AP Wrocław, PUR, sygn. nr 182, Sprawozdania łącznie do września 1946 r.

[9] AP Wrocław, UWW, sygn. nr 354, Plan wysiedlenia Niemców pow. Bystrzyca w II fazie repatriacji i nowy plan wysiedlania Niemców.

[10] AP Wrocław, PUR, sygn. nr 182, Zestawienie ilościowe repatriowanych Niemców we wrześniu 1946 r.

[11] AP Wrocław, PUR, sygn. nr 182, Sprawozdania miesięczne od października 1946 r. do grudnia 1947 r.

[12] Składnica Akt przy MRN w Lądku-Zdroju, sygn. nr 15, Statystyka ludności i zwierząt.